یاتاقان‌‌های چرخ ماهیگیری

زمانی که ماهیگیر اقدام به خرید یک چرخ ماهیگیری می‌‌نماید با دنیایی از مشخصات و امکانات که بر روی جعبه و دفترچه راهنما و یا در اینترنت موجود است، بمباران می‌‌شود! یکی از مهم‌‌ترین قطعاتِ چرخ ماهیگیری شما، یاتاقان‌‌ها (بِرینگ -Bearing) هستند. در این مقاله سعی می‌‌کنیم تا مباحثی اولیه درباره یاتاقان‌‌ها و عملکرد آنها در چرخ‌‌های ماهیگیری ارائه دهیم.

این حلقه‌‌های کوچک اصطکاکِ چرخشی را کم کرده و هنگامی که از چرخ استفاده می‌‌کنید، نیروهای محوری و شعاعی را مهار می‌‌کنند. ماهیگیران معمولا در مورد تعدادِ یاتاقان‌‌های چرخ و تفسیرِ مشخصات درج‌‌شده، دچار سردرگمی می‌‌شوند.

ساختار یاتاقان

یاتاقان‌‌های ساچمه‌‌ای یا توپی (بُلبرینگ – Ball Bearing) شامل توپ‌‌هایی هستند که روی یک مسیر مشخص حرکت می‌‌کنند. این مسیر در واقع یک طوقه (حلقه یا رینگ) با شیار داخلی است که توپ‌‌ها در آنجا جای می‌‌گیرند و حرکت می‌‌کنند.

در هر یاتاقان دو مسیر (حلقه) وجود دارد، خارجی و داخلی. برای حفظ فاصله متعادل بین توپ‌‌ها و توازنِ درست در یاتاقان، قطعه‌‌ای به‌‌ نام قفسه (کِیج – Cage) درونِ یاتاقان وجود دارد. این قطعه یک ورقه فلزی بسیار نازک بوده که برای ایجاد فضایی بین توپ‌‌ها تعبیه شده است.

برای قرقره (اِسپول) چرخ باید از بُلبرینگ‌‌های دقیقی استفاده کرد، چون اصطکاک کمی دارند و سطح تماس در آنها به حداقل می‌‌رسد. بُلبرینگ‌‌ها در مقابلِ دیگرِ انواع یاتاقان‌‌ها استفاده می‌‌شوند زیرا می‌‌توانند تندتر بچرخند و فورا به سرعت نامیِ خود برسند.

یاتاقان‌‌های غلتکی (رولِربرینگ – Roller Bearing) ساز و کارِ مشابه‌‌ای دارند ولی به‌‌جای ساچمه، غلتک‌‌هایی داخل آنها  وجود دارد. رولِربرینگ‌‌ها (یا رولبرینگ‌‌ به اصطلاح عامه) می‌‌توانند نیروهای بیشتری را تحمل کنند ولی میزان اصطکاک در آن‌‌ها بیشتر است، چون غلتک‌‌ها سطح تماس بیشتری نسبت به توپ‌‌ها دارند. از آن‌‌جایی که هنگام نبرد با ماهی، فشار زیادی به دسته چرخ وارد می‌‌شود، رولبرینگ را معمولا بر روی محور دسته قرار می‌‌دهند.

اجزای یک بلبرینگ آب‌بند (نمای مقطع)

اجزای یک بلبرینگ آب‌بند (نمای پهلو)

انواع گوناگون یاتاقان

چرخ‌‌های ماهیگیری از انواع کوچک یاتاقان‌‌ها برای حرکت قطعات استفاده می‌‌کنند. رولبرینگ‌‌ها و بلبرینگ‌‌ها دو نوع از این دسته هستند. یاتاقان‌‌ها مانند اکثر کالاهای مصرفی، قابلیت‌‌ها و خصوصیت‌‌های مختلفی دارند. مشخصه‌‌های رایج عبارتند از:

یاتاقان آب‌‌بند (Shielded Bearing) – این یاتاقان‌‌ها دارای صفحه گِردی در یک یا دو طرف هستند تا از ورود آلودگی به درونِ یاتاقان جلوگیری شود. می‌‌توانید تصور کنید اگر شِن یا آب وارد یاتاقان شود، به درستی عمل نخواهد کرد. صفحه محافظ دارای یک حلقه نگه‌‌دارنده است تا آن را در جای خود مهار کند. یک یاتاقان آب‌‌بند لزوما یاتاقانی مقاوم در برابر خوردگی (Corrosion-resistant) نیست!

بلبرینگ مقاوم در برابر خوردگی (CRBB-Corrosion Resistant Ball Bearing) – نوعی بلبرینگ است که برای استفاده در چرخ ماهیگیری بسیار عالی خواهد بود. این بلبرینگ‌‌ها یا در برابر نفوذ رطوبت مقاوم هستند، یا از موادی ساخته شده‌‌اند که ضدآب هستند. بلبرینگ‌‌های فولادی ضدزنگ (Stainless steel) در این دسته‌‌بندی قرار می‌‌گیرند چون ذاتا در مقابل زنگ‌‌زدنی مقاومت دارند. بلبرینگ‌‌های آب‌‌بندِ مقاوم در برابر خوردگی (Shielded CRBB) بهترین نوع هستند.

رتبه‌‌بندی ABEC

رتبه‌‌بندی ABEC بسیار حائز اهمیت می‌‌باشد زیرا معیاری استاندارد برای سنجشِ دقت در ساخت یاتاقان‌‌ها است. عبارت ABEC مخفف انجمن مهندسی یاتاقان حلقوی (Annular Bearing Engineering Committee) است. اگرچه این رتبه‌‌بندی استانداردشده است ولی گستره جهانی ندارد. داشتن رتبه‌‌بندی ABEC برای همه یاتاقان‌‌ها اجباری نیست و کارخانه‌‌ها ملزم به رعایت آن نیستند. بسیاری از سازندگان چرخ ماهیگیری اطلاعی از این رتبه‌‌بندی برای یاتاقان‌‌های مصرفی خود ندارد.

۵ رتبه (کلاس) وجود دارد که شامل رده‌‌های ۱، ۳، ۵، ۷ و ۹ می‌‌شود؛ ۹ بالاترین رده است و بیشترین دقت و کم‌‌ترین خطا را در ساخت دارد. در اکثر موارد رتبه‌‌بندی ABEC در یاتاقان‌‌ها، اهمیتی به اندازه جنس واقعی و آب‌‌بند بودن آنها ندارد.

اختلاف بین رده‌‌های ABEC 3 و ABEC 5 بسیار جزئی است و تاثیری در تمیز نگه‌‌داشتن و روغن‌‌کاری چرخ شما نخواهد داشت. زمانی که شرکت‌‌ها به یاتاقان استاندارد (standard bearing) اشاره می‌‌کنند، یعنی به‌‌صورت پیش‌‌فرض دارای کلاس ABEC 1 هستند.

تعداد بیشتر، بهتر است؟

در پاسخ باید گفت، هم بله هم خیر. یاتاقان‌‌های بیشتر بهتر می‌‌باشد اما کیفیتِ آنها مهم‌‌تر است. چرخ‌‌هایی که به تعداد بیش از ۱۰ یاتاقانِ خود می‌‌بالند باید به دقت بررسی شوند، کیفیت یاتاقان‌‌های به‌‌کار رفته در آنها می‌‌تواند عامل مهمی باشد. چرخ‌‌هایی با یاتاقان‌‌های CRBB، طولِ عمر بیشتری دارند و در برابر استفاده بد، بهتر تاب می‌‌آورند. تنها ایراد قیمتِ آنها است. یاتاقان‌‌های دقیق با رتبه ABEC بالا، ارزان‌‌قیمت نیستند و سازندگان معمولا ارتقای آنها را بر عهده ماهیگیر می‌‌گذارند. در برخی موارد جانمایی یاتاقان‌‌ها در مرحله طراحی، تعیین خواهد کرد که یک چرخ چقدر خوب کار می‌‌کند. برخی شرکت‌‌ها به‌‌جای تعداد یاتاقان‌‌های چرخ، بر روی جانمایی بهینه آنها تمرکز می‌‌کنند.

موقعیت معمول یاتاقان‌‌ها در یک چرخ پرتابی (بِیت‌‌کستینگ) با <1+4> یاتاقان.

 زمانی که تعداد یاتاقان‌‌های یک چرخ را می‌‌بینید، گاهی به عبارت <1+4> یا <1+5> بر خواهید خورد. معمولا عبارت <1+> به یک رولربرینگ اشاره می‌‌کند. اگر در دفترچه راهنمای چرخی، یاتاقان‌‌ها به‌‌صورت <5BB+1RB> معرفی شده یعنی ۵ بلبرینگ و ۱ رولبرینگ در آن به‌‌کار رفته است.

در بیشتر چرخ‌‌های اسپینینگ امروزی، از رولربرینگ برای جلوگیری از چرخش معکوس محورِ دسته و دیگر قطعات متحرک استفاده می‌‌شود. به این یاتاقان رولربرینگ کلاچی (Roller Clutch Bearing) گفته می‌‌شود. اصولا اگر چرخش در جهت درست نباشد این یاتاقان قفل شده و اجازه حرکت به محور نمی‌‌دهد. سازندگان گاهی از آن با عناوینی مانند Infinite Anti-Reverse، Roller Clutch وShaft Roller  نیز در نقشه‌‌ها و فهرست قطعات خود یاد می‌‌کنند. در چرخ‌‌های ضعیف‌‌تر یا قدیمی‌‌تر از مجموعه‌‌ای ضامن چرخ‌‌دنده‌‌ای برای جلوگیری از چرخش معکوس استفاده می‌‌شود که کیفیت رولربرینگ کلاچی را ندارد.

وضعیت رولربرینگ کلاچی در حالات قفل و آزاد

شکل معمول یک قفسه و فنرها در رولربرینگ کلاچی

یک رولربرینگ کلاچی معمولا شامل فنرهایی است که فشرده می‌‌شوند و به غلتک‌‌ها اجازه می‌‌دهند تا در جهت درست آزادانه حرکت کنند. همچنین این فنرها موقعیت غلتک‌‌ها را به گونه‌‌ای تنظیم می‌‌کنند که اگر در جهت مخالف بچرخند، در لبه‌‌های قفسه خود گیر کنند. فنرها می‌‌توانند از جنس فلز یا پلاستیک باشند و اغلب به صورت ریخته‌‌گری روی قفسه جای‌‌گذاری می‌‌شوند.

نمای یک رولربرینگ کلاچی (یک جهته)

در چرخ‌‌های اسپینینگ، این رولبرینگ بر روی محورِ اصلی و در چرخ‌‌های بیت‌‌کستینگ روی محورِ دسته نصب می‌‌شود.

تحقیق و مطالعه در مورد یاتاقان‌‌ها تضمین نمی‌‌کند که شما ماهیگیر بهتری خواهید شد، یا چرخ بهتری بخرید، ولی کمک می‌‌کند تا آنچه را که فروشنده درباره یاتاقان‌‌ها می‌‌گوید متوجه شوید. امروزه علم و دانش همان قدرت است و اگر قادر باشید اطلاعات فنی را بدون گیج‌‌شدن بفهمید، به شما کمک خواهد کرد تصمیم‌‌گیری بهتری در خرید یک چرخ داشته باشید و پول‌‌هایی را که با زحمت به‌‌دست آورده‌‌اید کمتر به باد دهید.

منابع:  www.tackletour.com – www.anglingauthority.com
ترجمه: مرتضی سالم غلامی
ویرایش فنی-نگارشی: نوید عباسی کهن